افتالموسکوپ ابزار ساده‌ای به نظر می‌رسد، استفاده از آن دشوار نیست، اما نیاز به تمرین دارد. اگر سعی کنید به استفاده از آن در هر معاینه اعصاب چشمی عادت کنید، قابل استفاده و راحت خواهد بود. اما اصلاً افتالموسکوپ چیست؟
افتالموسکوپ چیست؟
افتالموسکوپی یا فوندوسکوپی نوعی تست و بررسی چشمی است که به اپتومتریست‌ها و متخصصین چشم اجازه می‌دهد تا با استفاده از دستگاه فوندوسکوپ یا افتالموسکوپ داخل فوندوس چشمی و سایر ساختارهای چشمی را ببینند.
افتالموسکوپ ابزاری است که در تعیین سلامت شبکیه، زجاجیه و دیسک بینایی، نقش بسیار مهمی دارد. افتالموسکوپ‌ها دارای عدسی‌ها و آینه‌های سوراخ‌دار متعددی هستند که به اپتومتریست‌ها اجازه می‌دهند چشم‌ها را ببینند و بیماری‌های چشمی و سایر اندام های چشمی را تشخیص دهند.
افتالموسکوپ چگونه کار می‌کند؟
هنگام روشن شدن دستگاه افتالموسکوپ نور ساطع شده باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:
- روشن باشد: روشنایی نور را به حداکثر برسانید.
- سفید باشد: همه رنگ‌های دیگر را نادیده بگیرید و رنگ سفید را دنبال کنید.
- دایره‌ای باشد: همه شکاف‌ها و شکل‌های نوری را نادیده بگیرید، دوباره صفحه را بچرخانید تا یک دایره گرد بسازید.
همه اعداد روی افتالموسکوپ را روی «0» تنظیم کنید. از بیمار بخواهید عینک خود را بردارد، اما لنزهای تماسی نیاز به برداشتن ندارند.
میزان نورپردازی اتاق
چراغ‌های اتاق را خاموش کرده یا به حداقل ممکن برسانید. بهتر است مقداری نور از یک پنجره اتاق را کمی روشن کند و خیلی اتاق تاریک نباشد.
آماده‌سازی بیمار
فضای معاینه با نور خیره کننده: به بیمار توضیح دهید که قرار است چه اتفاقی بیفتد. به بیمار هشدار دهید که نور شدیدی تابیده می‌شود که ممکن است به طور موقت چشم او را خیره کند.
موقعیت بیمار
بیمار را در پشت دستگاه طوری قرار دهید که راحت باشد. در صورت امکان در حالت نشسته از او تست بگیرید.
گشاد شدگی مردمک یا گشاد نشدن آن؟
اتساع مردمک با یک قطره چشمی تروپیکامید ۱٪ در هر چشم به مدت ۱۵ دقیقه برای دیدن فوندوس طبیعی چشم از پشت دستگاه افتالموسکوپ لازم است، اما ممکن است همیشه امکان پذیر نباشد. مخصوصاً در بیماران نورولوژیکی یا کسانی که سابقه آسیب به سر و جمجمه دارند.
حتی در صورت اتساع، تنها ۳/۱ یک سوم فوندوس و آن هم با افتالموسکوپ نوع مستقیم قابل مشاهده است. قطب خلفی چشم (که شامل دیسک و ماکولا می‌شود) است و جایی است که شما می‌توانید یافته‌های چشمی از بیماری‌های سیتمیک مانند فشار خون بالا و دیابت را ببینید.
جایی که بیمار باید نگاه کند
توجه به این نکته مهم است که حتماً بیمار را وادار کنید تا روی یک نقطه و ناحیه دقیق ثابت شود. به عنوان مثال: گوشه پرده یا گوشه اتاق. تذکر لازم را بدهید که بیمار به هیچ عنوان چشمان خود را از نقطه‌ای به نقطه دیگر حرکت ندهد.
ارزیابی چشم به چشم بیمار و پزشک
بهترین کار این است که چشم چپ بیمار را با چشم چپ خود و چشم راست او را با چشم راست خود معاینه کنید این کار نیاز به تمرین دارد. سعی کنید در فرایند معاینه چشم دیگر خود را باز نگه دارید. هنگام معاینه شبکیه نباید چشم دیگر خود را ببندید. به شما به عنوان اپتومتریست یا کاربر دستگاه توصیه می‌شود، دست خود را روی پیشانی بیمار قرار دهید، به طوری که انگشتان شما پخش شوند، اما انگشت شست شما روی پلک بالایی بیمار قرار گیرد. این کار مهم است، زیرا از انگشت شست خود برای باز نگه داشتن پلک بیمار استفاده می‌کنید.
با تابش نور افتالموسکوپ به مردمک چشم بیمار، رفلکس نور قرمز را خواهید دید. رفلکس نور را دنبال کنید تا جایی که پیشانی‌تان روی شستتان قرار گیرد. اینجا باید فوراً دیسک بینایی را ببینید. احتمالاً از فوکوس خارج می‌شود، بنابراین بدون حرکت دادن سر، صفحه لنز را به اطراف بچرخانید. اگر دیسک واضح‌تر شد، به چرخش در همان سمت ادامه دهید و اگر تارتر شد صفحه را به سمت دیگری بچرخانید. برای مشاهده ماکولای چشم از بیمار بخواهید مستقیم به نور نگاه کند. سپس با چرخاندن صفحه لنز روی +۱۰ از افتالموسکوپ برای معاینه قسمت قدامی چشم استفاده کنید.
سعی کنید روال معمول در معاینه به وسیله افتالموسکوپ را دنبال کنید:
رفلکس قرمز/ بخش قدامی/ دیسک/ عروق چشمی و در نهایت ماکولا.
هنگام معاینه رگ‌های عروقی از بیمار بخواهید به جهت مناسب نگاه کند تا میدان دید شما گسترش یابد. فیلتر نوری خالی از رنگ قرمز که البته سبز هم نیست، برای بهبود ظاهر رگ‌های خونی، خونریزی‌های چشمی با سیاه نشان دادن خونریزی‌ها مفید است.
اشتباه رایج اغلب پزشکان در استفاده از دستگاه افتالموسکوپ
بزرگترین اشتباهی که پزشکان هنگام استفاده از افتالموسکوپ مرتکب می‌شوند این است که به اندازه کافی به بیمار نزدیک نمی‌شوند. در استفاده از دستگاه همانطور که بیمار روبروی شما و پشت دستگاه می‌نشیند، شما در کمترین فاصله ممکن از او بنشینید. هرچه نزدیکتر به بیمار باشید، میدان دید شما بیشتر است.
اگر مردمک‌های بیمار را با استفاده از قطره چشمی گشاد کردید، به خاطر داشته باشید که به بیمار توصیه کنید نباید حداقل ۱ یا ۲ ساعت پس از تست رانندگی کند.
انواع مختلف افتالموسکوپ
اگر چه انواع مختلفی از دستگاه افتالموسکوپ وجود دارد، اما معمولا دو نوع رایج آن مورد بحث همیشگی است. نوع مستقیم و غیر مستقیم.
افتالموسکوپ مستقیم
افتالموسکوپ مستقیم تصویری عمودی، غیر معکوس با بزرگنمایی حدود ۱۵ برابر ارائه می‌دهد. این نوع افتالموسکوپ ابزاری حیاتی برای دیدن فوندوس چشم است که در پشت کره چشم قرار دارد. اغلب توصیه می‌شود از افتالموسکوپ نوع مستقیم در یک فضای کاملا تاریک استفاده شود. اگر پزشک هستید باید بتوانید فوندوس را از نظر تغییرات رنگدانه یا تغییر در کالیبر و شکل عروق خونی شبکیه بررسی کنید.
همچنین باید مراقب ناهنجاری‌های ماکولا نیز باشید که نور را از مرکز میدان بینایی دریافت می‌کند. افتالموسکوپ مستقیم همچنین قادر است کدرشدگی عدسی یا دژنراسیون ماکولا را تشخیص دهد.
افتالموسکوپ غیر مستقیم
یک افتالموسکوپ غیرمستقیم تصویر معکوس ایجاد می‌کند که بزرگنمایی ۲ تا ۵ برابری دارد. این نوع افتالموسکوپ همچنین منبع نور قدرتمندتری نسبت به نوع مستقیم آن ارائه می‌دهد و همچنین فضای بیشتری برای بازرسی استریوسکوپی داخل کره چشم ارائه می‌دهد. این نوع افتالموسکوپ ثابت کرده است که ابزار ارزشمندی برای درمان و تشخیص جداشدگی‌ها، سوراخ‌ها و پارگی‌های شبکیه چشم است.
افتالموسکوپ غیر مستقیم خود به دو دسته تقسیم می شود: افتالموسکوپ غیر مستقیم تک چشمی و افتالموسکوپ غیر مستقیم دوچشمی.
افتالموسکوپ غیر مستقیم تک چشمی: افتالموسکوپ غیرمستقیم تک چشمی نسبت به سایر افتالموسکوپ‌ها میدان دید وسیع‌تر و سطوح بزرگ نمایی بالاتری ارائه می‌دهد و همانطور که از نامش پیداست تنها یک نمای واحد از داخل چشم ارائه می‌دهد. برای اینکه چشم پزشک بتواند وضعیت چشم و فوندوس چشم بیمار را بررسی کند، باید بیمار به چند جهت نگاه کند.
افتالموسکوپ غیر مستقیم دو چشمی: این نوع افتالموسکوپ اما به جای اینکه فقط یک مورد را بررسی کند و به نمایش بگذارد، سه عنصر را در چشم ارزیابی می‌کند. درنتیجه پزشک اپتومتریست می‌تواند تصویر سه بعدی از چشم داخلی بیمار ببیند و معاینه دقیق‌تری داشته باشد.
موارد استفاده از افتالموسکوپ‌ها
افتالموسکوپ‌ها در تشخیص چه بیماری‌های چشمی استفاده می‌شوند؟
حتی ساده‌ترین نوع افتالموسکوپ می‌تواند طیف وسیعی از بیماری‌های چشمی را نشان دهد:
- جداشدگی شبکیه
- تومورهای چشمی
- فشار خون بالا
- دیابت
- گلوکوم و…
افتالموسکوپ معمولاً زمانی استفاده می‌شود که بیمار از سردردهای متعدد شکایت دارد و می‌توان از آن برای شناسایی مشکلاتی مانند تورم دیسک، فشار خون شریانی و فشار داخل جمجمه استفاده کرد که هر یک نشان دهنده مسائل جدی‌تری در بدن بیمار هستند.
منبع: ophthalmoscopes